Friday 24 September 2021

Tarihin Game da mutanen Gbagyi, ainihin masu Abuja

 

 





Sanin komai game da al'adun asalin mazauna Babban Birnin Tarayya.

 'Yan Najeriya da yawa ba su san ainihin masu birnin taraiyya Abuja ba,watto mutanen Gbagyi, waɗanda aka ƙwace musu filaye daga gare su don kirkirar kujerar mulki.

 

Kabilar Gbagyi ko Gwari suna Wani wuri boyayyen a cikin ƙasan da ba a sani ba na Abuja, Babban Birnin Tarayyar Najeriya,'yan asalin, waɗanda su ne ainihin mazauna garin kafin ma a sassaka su su zama mazaunin iko.

 

A shekarar 1976, gwamnatin soji ta wancan lokacin tana da kyakkyawan tunani don nemo 'filin ba kowa' a tsakiyar yankin ƙasar, wanda babu wata ƙungiya da za ta iya da'awa, da kuma yankin da 'yan Najeriya za su iya haɗaka a ciki.

 

Sai dai filayen murabba'in kilomita 8,000 wanda babban birnin ya tsaya, wanda ya haɗa da Fadar Shugaban ƙasa, Majalisar Ƙasa ko majalisar dokoki, da dama na ma'aikatun gwamnatin tarayya da cibiyoyi, da unguwannin bayan gari da manyan kantuna, filin wani ne, Gbagyi.

 

Gwamnatin soji ta tursasa su cikin gaggawa daga filin su don yin hanyar gina sabon babban birnin, kuma sun yi alkawarin biyan diyya da sake tsugunar da su. Gwamnati ta kuma yi watsi da adadin mutanen Gbagyi da ke zaune a yankin yayin da suke ci gaba da shirin su na yankin.

 

An bai wa iyalai da yawa da suka rasa muhallansu gidaje, amma wasu sun zauna a sansanin masu wucewa da ƙauyuka na dogon lokaci kuma an lalata tsarin biyan diyya.

 

Yanzu, shekaru da yawa bayan haka, ƙabilun har yanzu suna jin cewa gwamnatin tarayya ta yi musu garambawul, kuma ta ƙwace musu filaye da abubuwan gado.

 

Koyaya, a cikin wannan labarin, za a ba da haske game da  al'adun mutanen Gbagyi.

 

Gbagyi ko Gwari (wanda kuma aka kira Gbari) mutane ne masu son zaman lafiya, masu aikin gona, masu fasaha da masu magana da harshen Nupoid da ke zaune a yankin Arewa-Tsakiya geo-political Najeriya. Galibi suna zaune ne a Jihohin Neja, Kaduna da Babban Birnin Tarayya. Ana kuma samun su a Jihohin Nasarawa da Kogi a yankin tsakiyar Najeriya. Gbagyi shine ƙabila mafi yawan jama'a kuma 'yan asali a Babban Birnin Tarayyar Najeriya, inda babban sana'arsu ita ce noma.

 

Bisa al'adar baka, wanda ya fara zama shi ne mafarauci wanda ya je farauta a ƙasar Paikokun, wani daji mai kauri a Abuja. Paikokun shine sunan dutsen inda mazaunin farko ya zauna.

 

Mutanen Gbagyi da farko sun kasance suna zaune a saman duwatsu saboda sun yi imanin sun fi aminci a kan dutsen fiye da a cikin fili kafin wayewar yamma ta sa yawancinsu su koma ƙauyen.

 

Yadda ake gane  Gbagyi

Musamman ga matan Gbagyi shine sanya kaya duk da nauyi a kafadarsu. Sun yi imanin kai yana wakiltar sarkin jikin gaba ɗaya, saboda haka, bai kamata a dame shi ba. Suna kiran ɓangaren jikinsu suna sanya kayansu a matsayin Bwapa. Sun kuma gaskata cewa anfi jin nauyi a kafadu fiye da kan . wannan al’adar Yana aiki sosai har izuwa yau.

 

Aure

Aure tsakanin mutanen Gbagyi yana cikin ɗabi'a mai zurfi. Lokacin da mutum ya bayyana sha’awarsa ga mace, dole ne ya yi hidimar shekaru 7 a gonar mahaifin amarya, yana aiki da samar da hatsi da sauran kayan amfanin gona zuwa gidan amaryar don ta samu isasshen abinci. A zamanin yau, ango kawai yana biyan farashin amarya maimakon ya yi hidimar shekaru 7 a gidan mahaifin amarya.

 

Addini

A cikin addininsu na gargajiya, wasu Gbayi sun yi imani da wani Allah da ake kira Shekwoi, wanda ke can kafin kakanninsu, amma kuma sun ba da kansu ga farantawa gumakan allah kamar Maigiro.

 

'Yan asalin ƙasar, babban addininsu shine Knunu, wanda suke ganin yana kare su daga sharrin da ke cikin al'umma. Suna bauta wa Knunu ta hanyar ba da tsuntsaye da giya a matsayin hadaya ga itace ta musamman da aka samu a cikin daji.

 

Bayan zuwan karatun Turai, Musulunci ya zama sananne a tsakanin mutane bayan jihadin Fulani, yayin da Ofishin Jakadancin Sudan, wanda aka fi sani da Cocin Evangelical  na Afirka ya gabatar da Kiristanci ga mutane. Mutanen Gbagyi sun sami sauƙin shiga addinin Musulunci fiye da Kiristanci saboda wasu ayyukan addinin Islama kamar ibada, amfani da layu da auren mata fiye da daya suma an yi su a cikin addinin su na asali.

 

Abinci

Mutanen Gwari suna jin daɗin cin abincin da aka sani da Wyizhe. An yi shi ne daga gero wacce kuma ake amfani da ita wajen yin abin sha na musamman da aka sani da suna Zhepwo. Mutanen Gwari kuma suna jin daɗin shan miyar  Knadolo wadda ake yi da daddawa.

 

Tufafi

Mutanen Gbagyi suna sanya kaya da aka rina na tie and dye kuma suna kiranshi  da Ajeside da yaransu, wanda aka yi da auduga na gida da saƙar gargajiya da rina.

 

Sana'a

Mutanen Gbagyi galibinsu manoma ne duk da cewa su ma sun kware wajen debo itace, yin tukwane, da kere kere.

 

Mutanen Gbagyi kuma sanannu ne ga fasahar zane musamman ma na tukwane. Sauran fasahohin da mutanen Gwari ke aiwatarwa sune sassaƙan gunmakamakera, sana'ar hadda kwando.

By: Firdausi Musa Dantsoho

 

No comments:

Post a Comment